ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ «КОМЕДИЯЛЫҚ» ЖӘНЕ «ТРАГЕДИЯЛЫҚ»КАТЕГОРИЯЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК АСПЕКТЕСІ

Л.Н. Акбаева,А.Н. Акбаева

DOI: https://doi.org/10.51889/2959-6017.2024.80.1.019

2024-05-21

BULLETIN Series Historical and socio-political sciences

Abstract:В статье авторы проводят социологический анализ категорий «комическое» и «трагическое» в казахской литературе. Несмотря на обстоятельную изученность данных категорий в казахской литературе, их социальный аспект является малоизученной проблемой. Проявление комического и трагического в казахской литературе имеет свою этническую специфику, обусловившую наличие специфических видов и оттенков комического и трагического, которые трансформировались и видоизменялись с течением времени. Социальный аспект «комического» раскрывается через анализ жанров юмора и сатиры в казахской литературе. Исследования категории «комическое» характерны для казахского устно-поэтического творчества и художественной литературы и связываются с развитием проблем комического в: 1) эпосе, сказках, айтысе; 2)акынской поэзии, творчестве писателей-классиков и современных писателей несатирического плана, а также писателей-сатириков; 3)в жанре литературной комедии в казахской классической и современной художественной литературе. Категория «трагическое» получает наибольшее развитие в казахском народном устно-поэтическом творчестве и художественной литературе, связываясь со следующими направлениями: 1) трагическая любовь между двумя влюблёнными в феодальном обществе;2) трагическая судьба казахских женщин, ставших жертвами феодальных обычаев; 3) социально-личностная трагедия, связаннаяс концепцией разлада человека с обществом и самоотчуждением. Мақалада авторлар қазақ әдебиетіндегі «комедиялық» пен «трагедиялық» категорияларына социологиялық талдау жасаған. Қазақ әдебиетінде бұл категориялар жан-жақты зерттелгенімен, олардың әлеуметтік жағы аз зерттелген мәселе болып табылады. Қазақ әдебиетіндегікомедиялық пен трагедиялық көріністерінің өзіндік этникалық ерекшелігі бар, уақыт өткен сайын комедиялық пен трагедиялықтың ұлттық сипаты түрленіп, олардың модификацияланған жаңа түрлері мен реңктері пайда болады. «Комедиялық» категориясының әлеуметтік қыры қазақ әдебиетінің юмор мен сатира жанрларында көрініс табады. «Комедиялық» категориясының зерттеулері қазақ халық ауыз әдебиеті мен көркем әдебиетіне тән және комедиялық мәселелерінің мынадай жанрларда дамуымен байланысты: 1) эпос, ертегілер, айтыс; 2)ақындар поэзиясы, классик жазушылары мен заманауи сатирик емес жазушылардың, сондай-ақ сатиралық жазушылардың шығармашылығы; 3) қазақ классикалық және қазіргі көркем прозасындағы әдеби комедия жанрында. «Трагедиялық» категориясы қазақ халық поэзиясы мен көркемәдебиетінде барынша дамыған және мынадай салалармен байланысты: 1) феодалдық коғамдағы екі ғашық арасындағы трагедиялық махаббат; 2) феодалдық әдет-ғұрыптардың құрбаны болған қазақ әйелдерінің қайғылы тағдыры; 3) адамның қоғаммен келіспеушілігі және өзін-өзі жатсыну тұжырымдамасымен байланысты әлеуметтік-тұлғалық трагедиялар. In the article, the authors conducted a sociological analysis of the categories«comic» and «tragic» in Kazakh literature. Despite the thorough study of these categories in the Kazakh literature, their social aspect is a little-studied problem. The manifestation of the comic and tragic in Kazakh fiction has its own ethnic specificity, which led to the presence of specific types and shades of the comic and tragic, which have been transformed and modified over time. The social aspect of the “comic” is revealed through an analysis of the genres of humor and satire in Kazakh literature.Studies of the category «comic» are typical for Kazakh oral poetry and fiction and are associated with the development of comic problems in: 1) epic, fairy tales, aitys; 2) akyn poetry, the work of classical writers and modern non-satirical writers, as wellas satirical writers; 3) in the genre of literary comedy in Kazakh classical and modern fiction. The category of «tragic» is most developed in the Kazakh folk poetry and fiction, being associated with the following areas: 1) tragic love between two loversin feudal society; 2) the tragic fate of Kazakh women who became victims of feudal customs; 3) social and personal tragedy associated with the concept of a person’s discord with society and self-alienation