SOCIO-CULTURAL MECHANISMS OF FORMATION OF KAZAKH IDENTITY UNDER CONDITIONS OF IMPERIAL AND SOVIET MODERNIZATION
Ж.Е. Нұрбаев
DOI: https://doi.org/10.51889/2959-6017.2023.78.3.002
2023-11-11
BULLETIN Series Historical and socio-political sciences
Abstract:ХХ ғасырдың бірінші жартысында империялық, содан кейін кеңестік кеңістік экономика мен саясаттың барлық салаларында құрылымдық өзгерістерге ұшырады. Трансформациялар әлеуметтік дамуға да әсер етіп, бөлінген қоғам мен этникалық даму перспективаларының екіұштылығы мәселесін ашты. Осылайша, ХХ ғасырдың басында қазақтар дағдарыс жағдайында болды және империяның саяси және экономикалық субъектілері ретінде өз құқықтарын жүзеге асыру мүмкіндігінен айырылды. Кеңестік доктрина халықтардың өзін-өзі анықтау құқығын декларациялау кезінде жаңа тарихи қауымдастық құру әрекеттерін күшейтті. Жағдай орыстандыру мен кеңес берудің агрессивті түрімен күрделене түсті. Этносты жоғалту қаупі ұлттық элиталар үшін қиындық туғызды. Олардың тарапынан идеологтың тұжырымдамалық форматында тиісті жауап қажет болды. Империялық кезеңдегі саяси топтардың әртүрлілігі және большевиктердің диктатурасы ұлт құру процестеріне көп бағытты әсер етті. Мақалада империялық кезеңде де, кеңес өкіметі кезінде де түбегейлі қайта құру кезеңіндегі ұлт құру процестерін жан-жақты талдауға әрекет жасалады. Зияткерлік қоғамдастықтың қызметі қандай да бір түрде объективті және саяси негізделген өзгерістер арқылы қолдау тапты және күшейе түсті, яғни жалпыға бірдей білім беру, капиталистік, содан кейін кеңестік экономика жүйесіне интеграциялау. Кілт сөздер: қазақ зиялылары, империялық жаңғыру, кеңестік жаңғыру, ұлт құрылысы, бірегейлік. In the first half of the twentieth century, the imperial and, after it, the Soviet space experienced structural changes in all spheres of economy and politics. Transformations also affected social development, exposing the problem of a divided society and the ambiguity of the prospects for ethnic development. Thus, by the beginning of the twentieth century, the Kazakhs were in a state of crisis and were deprived of the opportunity to exercise their rights as political and economic subjects of the empire. The Soviet doctrine, when declaring the right of peoples to self-determination, in reality intensified actions to create a new historical community. The situation was aggravated by a rather aggressive form of Russification and Sovietization. The threat of loss of ethnicity has become a challenge for national elites. An adequate response was required from their side in the format of concepts, ideologies. The diversity of political groups in imperial times and the dictatorship of the Bolsheviks had a multidirectional impact on the processes of nation-building. The article will attempt a comprehensive analysis of the processes of nation-building during the period of cardinal transformations both in the imperial period and under Soviet rule. The activity of the intellectual community was supported and strengthened by objective and politically motivated changes, such as universal education, integration into the system of the capitalist, and then the Soviet economy. Keywords: Kazakh intelligentsia, imperial modernization, Soviet modernization, nation-building, identity. В первой половине ХХ века имперское, а вслед за ним и советское пространство переживали структурные изменения во всех сферах экономики и политики. Трансформации коснулись и социального развития, обнажив проблему расколотого общества и неоднозначности перспектив этнического развития. Так, казахи к началу ХХ века находились в состоянии кризиса и были лишены возможности реализации своих прав как политические и экономические субъекты империи. Советская доктрина при декларировании права народов на самоопределение в реальности активизировала действия по созданию новой исторической общности. Ситуация усугублялась довольно агрессивной формой русификации и советизации. Угроза утраты этничности стала вызовом для национальных элит. Требовался адекватный ответ с их стороны в формате концепций, идеологем. Многообразие политических групп в имперское время и диктатура большевиков оказали разнонаправленное влияние на процессы нациестроительства. В статье будет предпринята попытка комплексного анализа процессов нациестроительства в период кардинальных трансформаций как в имперский период, так и при советской власти. Деятельность интеллектуального сообщества поддерживалась и усиливалась за счет объективных и политически мотивированных изменений как-то всеобщее образование, интегрирование в систему капиталистической, а затем советской экономики. Ключевые слова: казахская интеллигенция, имперская модернизация, советская модернизация, нациостроительство, идентичность.